Đại Huệ ngữ lục - phần II

Sư ở núi Vân Cư làm Thủ-tọa. Một hôm đến xã Tây Tích, có một ông Tăng gặp Sư thưa rằng :

- Vì xem bài Tụng "Người nữ xuất Định" của Sư mà có chỗ ngộ nhập, nên đặc biệt đến cầu Thủ-tọa ấn chứng.

Sư nói : Ngươi đi đi, chẳng phải !

Tăng nói : Tôi còn chưa nói chỗ thấy của tôi, tại sao nói chẳng phải ?

Sư cứ khoát tay liên hồi : Ngươi đi đi, đi đi ! Chẳng phải, chẳng phải !

Tăng ấy tò mò lui ra.

* 

Sư hỏi Tăng : Chẳng phải Tâm, chẳng phải Phật, chẳng phải vật, ngươi làm sao lãnh hội ?

Tăng nói : Lãnh.

Sư nói : Lãnh cái Tiên-linh bảyđời trong nhà ngươi !

Tăng liền hét.

Sư nói : Vừa nói lãnh, nay lại hét, có dính dáng gì đến "Chẳng phải Tâm, chẳng phải Phật, chẳng phải vật" đâu ?

Tăng chẳng thể trả lời.

Sư đánh đập đuổi ra.

* 

Sư hỏi Tăng : Ta hôm kia ở chỗ ngươi có một câu hỏi. Ngươi hôm kia đã đáp ta rồi, tại sao hiện nay cứ ngủ hoài vậy ?

Tăng nói : Phải ! Phải !

Sư hỏi : Nói cái gì ?

Tăng nói : Không phải ! Không phải !

Sư đánh luôn 2 gậy rằng :

Một gậy đánh ngươi nói phải, một gậy đánh ngươi nói không phải.

* 

Sư ở trong Thất, thường hỏi chư Tăng :

Gọi là cây gậy thì nghịch, chẳng gọi là cây gậy thì trái, không cho nói, không cho nín, không được ở nơi Ý-căn suy lường, không được cho là vô-sự, không được theo lời thầy thừa đương (lãnh nhận), không được im lặng giây lâu, không được lễ bái như người nữ, không được dạo quanh thiền-sàng (chỗ ngồi); không được quay đầu bỏ đi. Tất cả đều không được. Nói mau đi ! Nói mau đi !

Có Tăng muốn nói, Sư liền đánh đập đuổi ra. Thời đó ít có người thấu được cơ-xảo này.

Có Tăng nghe lời kể trên, liền giựt cây gậy.

Sư nói : Đọat gậy thì cho ngươi đoạt. Nhưng ta gọi là nắm tay thì nghịch, chẳng gọi là nắm tay thì trái, vậy ngươi làm sao đoạt ? Rồi người có thể nói : "Xin Hòa-thượng buông nắm tay ra !" Ta tạm buông đi, nhưng ta gọi là cột trụ thì nghịch, chẳng gọi là cột trụ thì trái, thì ngươi làm sao mà đoạt ? Ta gọi là sơn hà đại địa thì nghịch, chẳng gọi là sơn hà đại địa thì trái, thì ngươi làm sao mà đoạt ? khi ấy có Châu Phong Trưởng-lão rằng :

Tôi xem "lời cây gậy" của Hòa-thượng cũng như ông Quan tịch thâu tài sản nhà họ rồi, lại còn muốn nhà họ nạp đủ tiền thuế.

Sư nói : Ngươi thí dụ rất hay. Ta muốn ngươi nạp thuế thật, ngươi không có tiền nạp thì phải tìm cách tự tử, hoặc nhẩy xuống sông hoặc nhấy vào lửa mới có thể chết được. Chết rồi lại từ từ sống lại. Xưng ngươi là Bồ-tát thì hoan hỷ, kêu ngươi là ăn trộm thì tức giận, ngươi vẫn là người xưa kia. Cho nên Cổ-đức nói : "Vực thẳm buông tay, thẳng tự thừa đương, tuyệt hậu tái tô, dối ông chẳng được". Đến chỗ này mới khế ngộ được "lời cây gậy".

* 

Lại có một Tăng nghe rồi nói : Xin Hòa-thượng buông cây gậy xuống thì sẽ nói với Hòa-thượng.

Sư buông xuống, Tăng quay đầu bỏ đi.

Sư kêu : Thị-giả ! Nhớ ông Tăng này.

Lại nữa, Sư đề ra hỏi một Tăng,

Tăng nói : Sợ con rùa trong lu chạy trốn sao.

Sư xuống thiền-sàng tóm chặt Tăng ấy, rồi nói : Lời này của ai ? Nói mau đi !

Tăng nói : Thực chẳng dám dối Ngài. Ấy là Trúc Am Hòa-thượng bảo tôi nói như thế.

Sư đánh luôn mấy gậy, rằng : Rõ ràng bạch cho các nơi.

* 

Sư lại đề ra hỏi Di Quang, Quang nói :

Trưởng-lão bày đặt nhiều như mè như cát.

Sư nói : Ngươi là Trưởng-lão thứ mấy ?

Quang nói : Hôm nay đánh bại lão tặc này rồi.

Sư liền ấn-chứng cho.

* 

Thị-giả Cận Lễ hầu Sư lâu năm, âm thầm tham thoại đầu "Cây gậy" nhưng chẳng ngộ nhập.

Một hôm xin khai-thị,

Sư nói : Ta nói một thí dụ cho ngươi, cũng như đem trái vải rất ngon lột vỏ bỏ hột, rồi đưa tới miệng ngươi mà ngươi không biết nuốt.

Lễ bất giác bật cười rằng : Hòa-thượng, nếu nuốt là tai họa.

Hôm sau Sư hỏi tiếp : Hôm qua ngươi nuốt trái vải rồi lại không biết mùi vị.

Lễ nói : Nếu biết mùi vị lại càng thêm tai họa.

Sư liền ấn-chứng.

* 

Sư vừa thấy Tăng vào, liền nói : Chẳng phải ! Đi ra đi !

Tăng liền ra.

Sư nói : Người lớn như vậy lại bị lời nói xoay chuyển.

Kế đó một Tăng khác vào, Sư cũng nói : Chẳng phải ! Đi ra đi !

Tăng ấy lại tiến đến trước mặt.

Sư nói : Đã nói với ngươi chẳng phải, còn đến gần để tìm cái gì ?

Liền đánh đập đuổi ra.

Rồi một Tăng khác vào nói : Hai Tăng vừa rồi không hiểu ý Hòa-thượng.

Sư cúi đầu "hứ" một tiếng.

Tăng ngơ ngác.

Sư đánh đập rằng : Ngươi lại hiểu được ý của Lão-tăng ! ?

* 

Sư vừa thấy Tăng vào liền nói :

Ngươi chẳng hiểu ! Đi ra đi !

Tăng cũng ra.

Rồi một Tăng nữa vào, Sư nói : Hai Thượng-tọa vừa rồi, một người biết nắm không biết buông, một người biết buông không biết nắm. Ngươi phân biệt được chẳng ?

Tăng nói : Tất cả lãnh thọ rồi.

Sư nói : Sau khi lãnh thọ rồi, có tin tức tốt nào khác chăng ?

Tăng vỗ tay một cái rồi đi ra.

Sư nói : Để ba mươi năm sau ngộ đi !

* 

Sư hỏi Tăng : "Khi giữa đường gặp người đạt Đạo, chẳng đem nói nín đối đáp" thì thế nào ?

Tăng trân trọng từ giã. Sư ha hả cười to.

Kế đó một Tăng đến, Sư nói :

Ta vừa hỏi Tăng ấy : "Khi giữa đường gặp người đạt Đạo, chẳng đem nói nín đối đáp" thì thế nào ? Tăng ấy trân trọng đi ra. Ngươi nói nó hiểu hay không hiểu ?

Tăng muốn chấp tay xá (vấn tín).

Sư liền đánh đập đuổi ra.

*

Sư hỏi Tăng : Chẳng làm bạn với vạn pháp là người gì ?

Đáp : Hắn chẳng mặt mũi.

Sư nói : Vừa mới có một Tăng nói như thế bị đánh đập đuổi ra rồi.

Tăng do dự muốn nói, Sư liền đánh.

*

Sư hỏi Tăng : Công-án "Trên Cây" của Hương Nghiêm (1), ngươi hiểu như thế nào ?

Đáp : Đối với gió xuân chim gáy hót.

Sư hỏi : Thượng-tọa Hổ Đầu rằng : "Chẳng hỏi việc trên cây, việc dưới cây nói cho một câu đi" lại là thế nào ?

Tăng đáp : Vừa mới đáp Hòa-thượng rồi.

Sư hói : "Đối với gió xuân chim gáy hót" là lời trên cây hay lời dưới cây ?

Tăng muốn đối đáp, Sư liền đánh.

*

Tăng hỏi Sư : Con tham thiền chẳng được, bệnh ở chỗ nào ?

Sư nói :  Bệnh ở chỗ này.

Tăng nói : Con vì sao lại tham chẳng được ?

Sư nói : Thằng mở mắt đái dầm ! Ta đánh cho ngươi đi.

GHI CHÚ : (1). Công-án "Trên Cây" của Hương Nghiêm :

Hương Nghiêm thượng Đường nói : Một người ở trên cây miệng ngậm nhánh cây, chân chẳng đứng trên cây, tay cũng chẳng nắm cây, dưới cây có người hỏi Đạo. Nếu đáp thì phải té bỏ mạng, nếu không đáp thì chẳng thỏa ý người hỏi. Vậy phải làm thế nào ?

Chúng không ai trả lời được.

Rồi có Thượng-tọa Hổ Đầu ra nói : Chẳng hỏi việc trên cây. Việc dưới cây xin Hòa-thượng nói cho một câu đi.

Hương Nghiêm cười ha hả rồi thôi.

* 

Sư hỏi Tăng : Công-án "Quốc-sư ba lần gọi Thị-giả" (1), ý chỉ thế nào ?

Tăng nói : Cá lội thì nước lụt.

Sư nói : Chớ ỉa bậy.

Tăng không mở miệng được, Sư liền đánh.

*

Sư hỏi Tăng : Mã Tổ nói : "Từ khi nước Hồ làm loạn, 30 năm chưa từng thiếu muối tương" (2) là thế nào ?

Tăng nói : Tùy nhà họ phong phú hay tiết kiệm.

Sư nói : "Tùy nhà họ phong phú hay tiết kiệm", lời này rất tốt, nhưng chỉ là ngươi không hiểu.

Tăng do dự, Sư liền đánh.

*

Tăng thỉnh ích về Công-án "Cảnh Giáp Sơn" (3).

Câu hỏi chưa dứt, Sư liền hét. Tăng cảm thấy mờ mịt.

Sư nói : Ngươi hỏi gì ?

Tăng muốn nói, Sư liền đánh đập, hét : Đi ra !

GHI CHÚ : (1) Công-án "Quốc-sư ba lần gọi Thị-giả" :

Huệ Trung Quốc-sư một hôm kêu Thị-giả. Thị-giả "Dạ". Như thế kêu ba lần, Thị-giả "Dạ" ba lần.

Quốc-sư nói : Tưởng ta cô phụ ngươi, ai ngờ ngươi cô phụ ta.

GHI CHÚ : (2) : Công-án "Ba mươi năm chẳng thiếu muối tương".

Mã Tổ ngộ rồi, từ giã thầy là Tổ Hoài Nhượng về Giang Tây hoằng Pháp. Năm sau, Hoài Nhượng sai Tăng đi khám xét thử, dặn Tăng ấy đợi khi Mã Tổ thượng Đường thì ra hỏi : Làm cái gì ?.

Tăng vâng theo lời, khi đến hỏi thì Mã Tổ đáp rằng :

- Từ khi nước Hồ làm loạn, ba mươi năm chưa từng thiếu muối tương.

Tăng về trình lại. Hoài Nhượng rất khen ngợi.

GHI CHÚ : (3) Công-án "Cảnh Giáp Sơn"

Giáp Sơn thượng Đường rằng :

- Trước mắt không pháp, pháp ở trước mắt, không phải pháp trước mắt, chẳng phải tai mắt có thể đến, các ngươi xem thử coi ?

* 

Sư hỏi Tăng : Đạo chẳng cần tu, nhưng chớ ô nhiễm. Thế nào là cái Đạo không ô nhiễm ?

Tăng nói : Con không dám nói.

Sư nói : Tại sao ngươi không dám nói ?

Tăng nói : E sợ ô nhiễm.

Sư lớn tiếng kêu : Hành-giả ! Đem thùng hốt rác và cây chổi lại đây.

Tăng mờ mịt, Sư liền đánh đập đuổi ra.

* 

Sư hỏi Tăng : Vì Nhất-thiết-trí Trí-thanh-tịnh, vô nhị vô nhị phần, vô biệt vô đoạn, làm sao lãnh hội ?

Tăng nói : "Vì nhất thiết trí trí thanh tịnh, vô nhị vô nhị phần, vô biệt vô đoạn", con chỉ lãnh hội như thế.

Sư nói : Ôm con mèo lại đây.

Tăng chẳng biết nói chi.

Sư liền hét : Đi ra !

*

Sư hỏi Tăng : Còn nhớ thoại-đầu chăng ?

Tăng nói : không nhớ.

Sư nói : Ngươi đến đây làm việc gì ?

Liền đánh đập.

* 

Sư hỏi Tăng : Ngũ Tổ nói : "Con chó không Phật-tánh của Triệu Châu cũng hơn con mèo mười vạn lần" là thế nào ?

Tăng nói : Gió thổi qua thì cỏ nằm rạp.

Sư nói : Ngươi không được nói bậy, vậy làm sao lãnh hội ?

Tăng nín thinh.

Sư nói : Bọn bắt chước lời người khác.

Liền đánh đập đuổi ra.

* 

Sư vừa thấy Tăng vào, liền nói : Cụ già Thích-ca tới.

Tăng đến gần, Sư nói : "Không phải", rồi đánh đập đuổi ra.

Kế đó một Tăng vào, Sư cũng nói : Cụ già Thích-ca tới.

Liền chắp tay vấn tín (hỏi thăm sức khỏe) Tăng rồi đi ra.

Sư nói : Giống như chân thật.

* 

Tăng mới vào, Sư liền nói :

Chư Phật Bồ-tát, súc sinh trâu ngựa, cây bách trước sân, mè ba cân, cục cứt khô, ngươi là một thằng ăn trộm !

Tăng nói : Lâu nay đã biết Hòa-thượng có cơ-xảo này.

Sư nói : Ta đã vô cớ vào đám cỏ hoang mà ngươi có mùi cứt thối cũng chẳng biết.

Tăng quay đầu bỏ đi.

Sư nói : Khổ thay Phật-đà.

* 

Sư hỏi thị-giả : Có bao nhiêu người nhập Thất (hỏi Đạo và trình chỗ Ngộ) ? Mấy người nói được, mấy người nói không được ?

Thị-giả nói : Ông ta cứ xem thôi.

Sư bỗng giơ tay, rằng : Tay ta giống tay Phật chăng ?

Thị-giả nói : Trời lạnh, xin Hòa-thượng bỏ tay áo xuống.

Rồi định bỏ đi.

Sư liền đánh cho một gậy, rằng : Đây là thưởng ngươi hay phạt ngươi ?

* 

Tăng hỏi Sư : Không biết con chết rồi đi về đâu ?

Sư nói : Ngươi hiện nay là sanh hay là tử.

Tăng nói : Sanh cũng không nói, tử cũng không nói.

Sư nói : Ngươi làm được nô lệ của Tiệm Nguyên. (1)

Tăng do dự, Sư liền đánh đuổi ra.

Rồi một Tăng khác vào,

Sư hỏi : Tăng vừa rồi đã chịu một lần bại trận, ngươi biết chăng ?

Tăng nói : Biết.

Sư cũng đánh đuổi ra.

GHI CHÚ : (1) Công-án "Hỏi sanh tử" của Tiệm Nguyên :

Sư là Thị-giả của Đạo Ngô. Một hôm hầu thầy đi điếu một Thí-chủ vừa chết. Sư vỗ quan tài hỏi thầy : Sanh tử ? Tử ư ?

Ngô nói : Sanh cũng chẳng nói, tử cũng chẳng nói.

Sư nói : Tại sao chẳng nói ?

Ngô nói : Chẳng nói ! Chẳng nói !

Khi về, ở giữa đường Sư nói : Bây giờ Hòa-thượng phải nói cho tôi. Nếu không nói sẽ đánh Hòa-thượng.

Ngô nói : Đánh thì cứ đánh, nói thì chẳng nói.

Sư bèn đánh.

Về đến Thiền-viện rồi, Ngô bảo Sư đi nơi khác, e sợ tri sự biết rồi không tiện. Sư lễ bái từ giã, ẩn ở một chùa nơi thôn quê.

Trải qua ba năm, khi nghe đồng-tử niệm kinh Phổ Môn đến chỗ : "Người nên dùng thân Tỳ-kheo độ thì hiện thân Tỳ-kheo", bỗng nhiên đại ngộ.

Liền đốt nhang lễ bái thầy rằng :

- Nay mới biết thầy quá từ bi. Tại mình chẳng hội lại trách thầy.

Khi ấy thì Đạo Ngô đã tịch. Sư đến Thạch Sương cầu sám hối, rồi được Thạch Sương ấn-chứng (Thạch Sương là đại đệ tử của Đạo Ngô).

* 

Sư hỏi Tăng : Nham Đầu qua cửa Đức Sơn hỏi "Là phàm hay là Thánh" ?. Đức Sơn liền hét, Nham Đầu lễ bái. Ý là thế nào ?

Tăng nói : Tin tức rất tốt.

Sư nói : Tốt ở chỗ nào ?

Tăng liền hét.

Sư nói : Ngươi cái hét này còn chưa có chủ. Đi ra !

* 

Sư hỏi Tăng : Như thế cũng chẳng được, không như thế cũng chẳng được, như thế không như thế đều chẳng được, ngươi làm sao ?

Tăng nói : Đều được.

Sư nói : Bỏ hẳn cây đào ngọt, tìm hái trái lê chua.

*

Sư hỏi Tăng : Ngươi nói Thiền còn thọ Giáo hay không ?

Tăng nói : Muôn dặm một cây sắt.

Sư nói : Nhưng mà trong Viện Quan-âm có Di-lặc.

Tăng do dự, Sư liền đánh.

* 

Sư hỏi Tăng : Tên gì ?

Tăng nói : Pháp Như.

Sư nói : Chánh-điện, Pháp-đường là như chăng ?

Tăng nói : Như.

Sư nói : Lão-tăng bị ngươi khám phá.

Tăng do dự, Sư liền đánh.

* 

Trưởng-lão Ô Long đi thăm Phùng Tế Xuyên.

Xuyên hỏi : "Xưa kia có ông Quan hỏi : Đại Thánh Tứ Châu họ gì ?

Thánh đáp : Họ Hà. Quan hỏi : Trụ ở nước nào ?.

Thánh đáp : Trụ ở nước Hà".

Ý này thế nào ?

Long nói : Đại Thánh vốn chẳng phải họ Hà cũng chẳng phải người nước Hà.

Xuyên cười rằng : Đại Thánh quyết định họ Hà, ở nước Hà. Hai người cãi nhau mấy lần, rồi gửi thơ cho Sư xin phán đoán Công-án này.

Sư nói : Có sáu mươi gậy, đem ba mươi gậy đánh Đại Thánh không nên nói họ Hà, đem ba mươi gậy đánh Tế Xuyên chẳng nên nói Đại Thánh quyết định họ Hà. Còn Trưởng-lão Ô Long thì bảo tự lãnh rồi đi ra.

Sau này Sư cùng Tế Xuyên đi đến Minh Am, thấy trên vách tường vẽ bộ xương người.

Tế Xuyên làm bài Tụng rằng :

"Xác ở chỗ này nay người ở đâu,

Mới biết nhất-linh (linh tánh) chẳng ở túi da".

Sư không chịu rồi làm bài Tụng khác rằng :

"Ngay hình hài này tức là người ấy

Nhất-linh túi da túi da nhất-linh". 

Thị-lang Trương Tử Thiệu đến gặp Sư đang thượng Đường. Có Tăng hỏi :

- Công-án "Đại Điện vì Hàn Văn Công đuổi Thủ-tọa" (1) ý chỉ thế nào ?

Sư : Cá chim leo cây trúc, một ngày một ngàn dặm.

Tăng : Con chưa rõ, xin Sư từ bi khai-thị.

Sư : Còn muốn gáo nước thối thứ nhì sao !

Tăng : Cũng như Thủ-tọa cắn răng ba cái, lỗi ở chỗ nào ?

Sư : Lỗi ở chỗ cắn răng.

Tăng : Xin chớ báng Thủ-tọa.

Sư : Ngươi thấy lý lẽ gì mà nói như thế.

Tăng : Ai biết khói hiện từ nơi xa, có chỗ riêng biệt cho suy lường.

Sư : Ngươi chớ báng Kính Sơn (Đại Huệ) chứ.

Tăng : Hôm nay nếu Thị-lang hỏi Hòa-thượng bao nhiêu tuổi thì thế nào ?

Sư : Nói với y một trăm hai mươi tuổi.

Tăng : Vậy được gọi là báng Kính Sơn chăng ?

Sư : Ngươi lại báng Thị-lang rồi.

GHI CHÚ : (1) Công-án "Đại Điện vì Hàn Văn Công đuổi Thủ-tọa" :

Một hôm Hàn Văn Công đến thăm Đại Diên hỏi Sư bao nhiêu tuổi. Sư giơ sợi chuổi lên nói : "Hiểu không" ?

Công nói : "không hiểu".

Sư nói : "Ngày đêm 108".

Công không rõ liền về. Hôm sau đến nữa, gặp Thủ-tọa trước cửa, đề Công-án hôm qua hỏi :

- Ý chỉ thế nào ?

Thủ-tọa cắn răng 3 cái. Công đi vào gặp Sư hỏi nữa, Sư cũng cắn răng 3 cái. Công nói :

- Phật pháp vốn chẳng có hai thứ.

Sư nói : Tại sao vậy ?

Công nói : Vừa mới hỏi Thủ-tọa, cũng cắn răng như thế.

Sư kêu Thủ-tọa lại hỏi :Phải là ngươi đáp như thế chăng ?.

Thủ-tọa nói : "Phải".

Sư liền đánh đập đuổi khỏi Thiền-viện.

* 

Tăng hỏi Sư : Như người trên cây miệng cắn nhánh cây, tay chẳng nắm cây, chân chẳng đạp cây, chưa rõ còn có phần để đáp lời chăng ?

Sư nói : Đáp lời rồi !

Tăng hỏi : Con hỏi lời trên cây, tại sao Hòa-thượng lại đáp dưới cây ?

Sư đáp : Chỉ vì ngươi ở dưới cây hỏi.

Tăng hỏi : Gạt được con mắt Đại-chúng chăng ?

Sư đáp : Rõ ràng gạt không được.

Tăng hỏi : Nếu như cây chưa sanh chưa có tin tức gì thì Hương Nghiêm hướng vào chỗ nào mà được câu thoại đầu này ?

Sư đáp : Hướng trong thùng sơn đen của ngươi mà được.

Tăng hỏi : Cũng như Hòa-thượng nói "Gọi là cây gậy thì nghịch, chẳng gọi là cây gậy thì trái", vậy còn có chỗ để dạy người hay không ?

Sư đáp : Không.

Tăng nói : Thế thì thành vọng lập.

Sư nói : Vọng lập, như người trên cây, miệng cắn nhánh cây, tay chẳng nắm cây, chân chẳng đạp cây, dưới cây có người hỏi "Ý Tổ-sư từ Ấn-độ đến ?". Đáp thì bỏ thân mất mạng, chẳng đáp thì trái sự hỏi của họ. Khi Hương Nghiêm vừa đề ra như thế thì có Thượng-tọa Hổ Đầu ra trước Chúng rằng : "Chẳng hỏi việc trên cây, việc dưới cây xin Hòa-thượng nói cho một câu đi ?"

Sư kể đến đây rồi tự nói : "Hiểm" (nguy hiểm).

Rồi kể đến việc Hương Nghiêm cười ha hả, Sư cũng nói : "Hiểm".

Sư nhấn mạnh rằng : Kính Sơn hay hiểm này, có một hiểm như Trời trùm khắp, như đất hứng khắp, còn một hiểm thì lạnh lẽo chẳng dính dáng, nay có kẻ nào phân biệt được chăng ? Nếu phân biệt được chẳng những đích thân thấy Hương Nghiêm (kiến Tánh) cũng khiến Thượng-tọa Hổ Đầu chẳng có chỗ an thân lập mạng. Nếu không phân biệt được thì Kính Sơn đem Công-án đã sẵn cho các ngươi một lời chú-giải : "Gọi là cây gậy thì nghịch, chẳng gọi là cây gậy thì trái".