Cội nguồn truyền thừa của Thiền tông - Phần đầu

 I. ĐỊNH NGHĨA CỦA THIỀN.

Thiền-na là tiếng Ấn-độ, xưa dịch là Tư Duy Tu, sau dịch là Tịnh-lự, gọi tắt là Thiền.

Trước đời Phật Thích-ca, có ông Phất-đang-la đã sáng lập Giáo-phái Thiền-na, dùng khổ hạnh để tu luyện. Sau này Phật Thích-ca lập ra sáu thứ Ba-la-mật, cái thứ năm cũng gọi là Thiền-na. Kỳ thực hai chữ Thiền-na chỉ là một tên gọi thông thường về phương pháp tu luyện.

Ngôn giáo của Phật Thích-ca bất cứ Đại-thừa, Tiểu-thừa đều lấy tu Thiền làm chủ yếu. Các phái Ngoại-đạo mỗi mỗi đều tự lập pháp Thiền của họ. Tên gọi dù đồng nhau, nhưng tính chất nội dung mỗi mỗi chẳng đồng, như mười hai Tịnh Pháp Thiền của Phất-đang-la, Phi Tưởng Phi Phi Tưởng của Bà-la-môn đều khác; nói về Thiền của Phật-giáo như Lục Độ Thiền của Đại-thừa, Tứ Đế và Thập Nhị Nhân Duyên của Tiểu-thừa đều khác nhau. Còn Bất Lập Văn Tự Thiền của Tối-thượng-thừa, gọi là “Giáo ngoại biệt truyền” là do Phật Thích-ca đích thân truyền cho Ma-ha-ca-diếp, sau đó Bồ-đề-đạt-ma truyền vào Trung Quốc. Phái Thiền này chỉ chú trọng phương pháp thực hành, chẳng lập văn tự lý luận, nên gọi là Thiền-tông, khác hẳn với các phái Thiền kia.

Thiền-tông ở Trung Quốc từ đời Đường đến đời Tống rất là thịnh vượng, truyền đến ngày nay vẫn còn phổ biến khắp nơi. Cho nên người ta nói đến hai chữ “Tham Thiền” đều chỉ pháp Thiền của Thiền-tông này. Kỳ thật ở trong Phật-giáo, từ Tiểu-thừa cho đến Đại-thừa, các Tông các Phái mỗi mỗi đều có pháp Thiền riêng biệt, lý lẽ và phương pháp, trực tiếp hay gián tiếp, tích cực hay tiêu cực mỗi phái mỗi khác. Xét theo lịch sử kể trên, chúng ta muốn lập ra một định nghĩa chính xác của chữ Thiền thật là rất khó, nhưng quyển sách này chỉ sáng tỏ về pháp Thiền của tổ Đạt-ma truyền vào Trung Quốc. Do đó chúng ta chỉ có thể dựa theo Tông-chỉ của Thiền-tông, giả thiết một định nghĩa cho chữ Thiền.

Theo pháp tu thông thường, đối với khái niệm của chữ Thiền là từ nhân đến quả, tức là từ nhân vị theo thứ lớp tu tập cho đến chứng quả thành Phật, đều là những phương pháp Tiệm tu. Nhưng theo khái niệm của Thiền-tông thì chẳng phải vậy, vì đường lối thực hành của Thiền-tông là pháp trực tiếp, ngay đó hiện thị quả Phật. Chư Tổ nói : “Thấy phải thấy ngay, suy nghĩ là sai”. Kỳ thật 'quả' đã được rồi thì 'nhân' cũng đồng thời giải quyết xong, cho nên nói là Thiền Đốn-ngộ. Định nghĩa của Thiền Đốn-ngộ là “Chẳng lập văn tự, chỉ thẳng tâm người, thấy tánh thành Phật”.

Tại sao phải chỉ thẳng tâm người, chẳng lập văn tự ? Vì văn tự là một tên gọi giả danh, phải qua suy nghĩ rồi mới có thể biểu hiện ra, nên chỉ là một việc gián tiếp, còn bản thể của Chơn-tâm (cũng gọi là Tự-tánh) là một sự thực tế rốt ráo, cảnh giới ấy chẳng dùng kinh nghiệm suy nghĩ mà đến được, vậy cách gián tiếp ngôn ngữ văn tự, tự nhiên chẳng có cách để diễn tả. Nên Phật Thích-ca nói : “Ta thuyết pháp 49 năm, chưa từng nói một lời”, lại nói : “Kinh-giáo liễu-nghĩa như ngón tay chỉ mặt trăng, nếu thấy được mặt trăng thì biết ngón tay chẳng phải mặt trăng”. Thế thì ngôn ngữ văn tự là ngón tay để chỉ mặt trăng, nhưng ngón tay chẳng phải mặt trăng, chỉ là một việc gián tiếp, sự chỉ thị gián tiếp dù cũng là một phương pháp để đạt đến bản thể Chơn-tâm, nhưng chẳng bằng sự rốt ráo giản dị của chỉ thị trực tiếp, lại sự chỉ thị của ngón tay (ngôn ngữ văn tự) truyền đến đời sau, có người lại nhận lầm cho ngón tay tức là mặt trăng. Do đó pháp Thiền trực tiếp đốn ngộ của Thiền-tông bèn tùy nhu cầu thực tế mà ra đời, đồng thời phát triển rộng khắp mọi nơi. Dù nói chẳng lập văn tự, nhưng chẳng phải phế bỏ văn tự, giá trị của văn tự vẫn được chư Tổ của Thiền-tông chú trọng, cũng như tổ Đạt-ma dùng kinh Lăng Già để ấn chứng hậu học.

Thế-tôn ở nơi Pháp-hội Linh-sơn, đưa lên cành hoa, tất cả Đại-chúng đều ngơ ngác, chỉ có ngài Ca-diếp mỉm cười. Thế-tôn nói :

“Ta có Chánh-pháp nhãn-tạng, Niết-bàn diệu tâm, Thật-tướng vô tướng, Pháp-môn vi diệu, Chẳng lập văn tự, Giáo ngoại biệt truyền, nay phó chúc cho Ma-ha-ca-diếp”.

Từ đó pháp Thiền-trực-tiếp của Thiền-tông căn cứ theo việc này lấy Tâm truyền Tâm.

Phương pháp trực tiếp biểu thị trực tiếp này, Phật Thích-ca đã dùng qua nhiều lần, cũng như Thế-tôn đem hạt châu Ma-ni Tùy Sắc hỏi Ngũ Phương Thiên-vương rằng : Hạt châu này màu gì ?

Khi ấy Ngũ Phương Thiên-vương tùy sự thấy của mình đều trả lời màu sắc khác nhau.

Thế-tôn giấu hạt châu rồi lại đưa tay hỏi tiếp : Hạt châu này màu gì ?

Các Thiên-vương nói : Trong tay Phật chẳng có hạt châu thì đâu còn màu gì ! 

Thế-tôn nói : Các ngươi sao mê muội điên đảo quá ? Ta đem hạt châu thế gian cho xem thì nói có xanh, vàng, đỏ, trắng, Ta thị hiện hạt châu chơn thật thì chẳng biết gì cả ! 

Khi ấy Ngũ Phương Thiên-vương đều tự ngộ đạo.

Lại một hôm khác, Ngoại-đạo hỏi Thế-tôn : Không hỏi có lời, không hỏi không lời ? 

Thế-tôn im lặng giây lâu, Ngoại-đạo tán thán rằng : “Thế-tôn đại từ đại bi, khai phá đám mây mê muội cho con, khiến con được ngộ nhập”, đảnh lễ rồi ra đi. 

Ngài A-nan hỏi Phật : Ngoại-đạo được lý lẽ gì mà tán thán ?

Thế-tôn nói : Như con ngựa hay của thế gian, thấy bóng roi liền chạy nhanh.

Việc giấu hạt châu rồi đưa tay và im lặng giây lâu đều là phương pháp trực tiếp chỉ thị bản thể của Chơn-tâm, chẳng phải chỉ có một việc “Niêm hoa thị Chúng” mà thôi !

“Chẳng lập văn tự” chẳng phải tuyệt đối phế bỏ văn tự, nếu Phật Thích-ca phế bỏ văn tự thì ba Tạng Kinh-điển từ đâu mà ra ? Nếu Tổ Đạt-ma tuyệt đối phế bỏ văn tự thì chẳng nên dùng kinh Lăng Già để ấn chứng hậu học. Thiền-tông nói chẳng lập văn tự, bất quá dùng để sáng tỏ phương pháp trực tiếp và phương pháp gián tiếp vốn là khác nhau mà thôi.  

II. PHÁP THIỀN RA ĐỜI LÀ DO NHU CẦU TỰ NHIÊN CỦA LOÀI NGƯỜI.

Loài người đời thượng cổ ngu mê ngoan cố, Trí-tuệ bị vô minh che khuất, Linh-tánh bị ngũ Uẩn tam độc chi phối, sống trong cuộc sống dã man, nhưng Phật-tánh vốn viên mãn, giống như quặng thất bửu ẩn giấu dưới đất, chỉ đợi người khai phá ra. Sau này trí thức mở mang, trước tiên đối với hiện tượng thế giới cảm thấy đủ thứ kỳ lạ và nghi hoặc, rồi sanh tâm cầu bí mật của vũ trụ, hy vọng được giải thích cho rõ ràng, kế đó trở lại tìm hiểu tự tâm, muốn truy cứu nguồn gốc của sự biến hóa chẳng ngừng, sau cùng mới được nhờ sức trí tuệ Bát-nhã, mong chứng nhập cùng tột rốt ráo của bản thể Tự-tánh để vượt ra ngoài sanh tử luân hồi, ấy tức gọi là việc minh tâm kiến tánh thành Phật vậy.

Ý nghĩa của hai chữ Như-lai là bổn lai như thế, vì Phật-tánh và pháp Thiền vốn sẵn đầy đủ, khắp không-gian và thời-gian, diệu dụng vô biên, nên Phật Thích-ca thường dùng hai chữ Như-lai để đại diện cho bản thể Phật-tánh và diệu dụng, triệt để thấu rõ ý nghĩa của hai chữ Như-lai và giá trị chơn chánh của Pháp-thiền.  

III. SỰ KHÁC BIỆT CỦA THIỀN HỌC VỚI HÌNH NHI THƯỢNG HỌC.

Người ta thường hay nhận lầm Thiền-học tức là Hình-nhi-thượng học của Triết-học Tây-phương, thật ra thì chẳng đúng. Bởi Hình-nhi-thượng học là một môn học để giải thích bản thể của vạn hữu, mà Pháp-thiền là phương pháp dùng để chứng nhập bản thể của vạn hữu. Hình-nhi-thượng học dù muốn giải thích bản thể của vạn hữu, nhưng vì bản thân của người nghiên cứu chưa chứng nhập bản thể, cho nên chẳng có cách nào chơn chánh để nhận biết bản thể và giải đáp một cách đầy đủ triệt để. Thật bản thể này chẳng phải dùng kinh nghiệm suy tư có thể đạt đến, như kinh Viên Giác nói : “Dùng tâm suy tư để đo lường cảnh giới của Như-lai, như lấy lửa đom đóm để đốt núi Tu-di thì làm sao cháy được ?”

Học giả Tây-phương đối với vấn đề chơn thật siêu việt kinh nghiệm xưa nay chẳng có cách nào để giải quyết, như các nhà triết học Emmanuel Kant (1724 – 1804) bèn cho trí thức năng lực của con người chỉ có thể nhận biết thế giới tương đối trong phạm vi cảm giác suy tư, đối với cái bản thể thế giới tuyệt đối siêu việt kinh nghiệm suy tư thì chẳng có cách nào để nhận biết được, lại có người cho rằng việc này chẳng cần nghiên cứu nữa, rồi chuyển hướng hết lòng để nghiên cứu khoa học. Nhưng đại đa số học giả vẫn cho là trong thế hệ Triết-học chẳng thể thiếu sự nghiên cứu Hình-nhi-thượng học, bất quá chẳng lấy bản thể tuyệt thể tuyệt đối làm đối tượng nghiên cứu, chỉ lấy lý luận căn bản của sự vật để làm vấn đề nghiên cứu mà thôi. Cho nên trong Triết-học Tây-phương chỉ có bản thể luận tương đối, chẳng có bản thể luận tuyệt đối.

Từ xưa nay trải qua mấy ngàn năm, học giả Tây-phương đều hướng vào kinh nghiệm suy tư để làm công phu, chẳng những không được chứng nhập bản thể siêu việt kinh nghiệm suy tư, lại nghiên cứu sâu chừng nào thì xa lìa bản thể nhiều chừng ấy, cái nguyên do là thiếu một phương pháp để chứng nhập bản thể.

Sự Tham Thiền chẳng phải trực-giác, trực-giác là do tác dụng của bộ não thần kinh, bộ não thần kinh chẳng biết được Phật-tánh. Các học giả Tây-phương chỉ tùy theo kinh nghiệm trong vật chất, chọn cái nào là căn bản nhất để làm cái nguồn gốc của vạn vật mà thôi.

Trong lúc nhà Triết-học Hy Lạp đang dùng kinh nghiệm suy tư để truy cứu nguồn gốc của vạn vật, thì Phật Thích-ca phát minh được phương pháp để trực tiếp chứng nhập bản thể, siêu việt kinh nghiệm suy tư đã mấy ngàn năm. Cho nên Pháp-thiền của Phật Thích-ca thật là một phát minh lớn nhất của loài người, giá trị ấy thật chẳng thể đo lường.

Từ khi Phật Thích-ca phát minh pháp Thiền trực tiếp chứng nhập, người tu theo Pháp này được kiến Tánh thành Phật (chứng nhập bản thể) đã vô số kể, chỉ nói về Trung Quốc, người được kiến Tánh, được ghi trong sách Truyền Đăng Lục đã hơn bảy ngàn người, còn những người đã Kiến-tánh mà chưa được ghi vào thì chẳng biết là bao.

IV. MUỐN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ BẢN THỂ CHỈ CÓ CÁCH THAM THIỀN.

Bản-thể tức là việc rất thực tế rốt ráo, nhà Phật gọi là Thật-tướng, cũng gọi là Chơn-như Phật-tánh, tên gọi rất nhiều, đều tùy dụng mà đặt danh, cái ý nghĩa của bản thể này với bản thể của nhà Triết-học Tây-phương khác nhau, muốn chứng nhập bản thể, ngoài Tham Thiền chẳng có cách khác.

Nhà Triết-học Tây-phương đối với vấn đề bản thể chỉ có một thái độ nghiên cứu để nhận biết, nhà Phật đối với Chơn-như Phật-tánh thì tỏ ra một thái độ thọ dụng thực tế. Vì người Tham Thiền một khi được chứng nhập bản thể tức là kiến Tánh thành Phật, ra khỏi sanh tử luân hồi, được sự thọ dụng lớn (tự do, tự tại vĩnh viễn), mục đích của người học Phật là vậy. Nên bất cứ Tông-phái nào trong Phật-giáo đều lấy pháp Thiền làm căn bản, đồng thời căn cứ theo Pháp-thiền đó có thể khiến người kiến Tánh hay không mà phân biệt cao thấp. Như Tiểu-thừa dứt lục Căn, phá ngã-chấp mà lọt vào pháp-chấp; Trung-thừa phá pháp-chấp mà lọt vào không-chấp, ấy đều chưa thể chứng nhập Bản-thể, chẳng được kiến Tánh thành Phật. Đại-thừa Bồ-tát phá không-chấp (vô thỉ vô minh) rồi đạt đến cảnh giới tuyệt đối của Thật-tướng, phương pháp của Thiền-tông là chẳng nhờ tất cả kinh nghiệm lý luận để đạt đến, mà chỉ là một phương pháp trực tiếp chứng nhập, gọi là Đốn-ngộ thành Phật. 

VII. HÀ TRẠCH THẦN HỘI ĐỊNH TÔNG CHỈ NAM TÔNG.

Lục-tổ Huệ Năng và Thần Tú Đại-sư đều là đệ tử của Ngũ-tổ, Thần Tú chủ trương Tiệm tu, chưa minh Tâm kiến Tánh, nên bài kệ “Thân như cây Bồ-đề” là phát huy nơi Nhân-địa. Lục-tổ đã minh Tâm kiến Tánh, nên bài kệ “Bồ-đề vốn chẳng cây” là phát huy nơi Quả-địa, ngay đó đem Niết-bàn Diệu-tâm trọn vẹn trình ra được Ngũ-tổ ấn khả, truyền cho Y&Pháp.

Lúc Lục-tổ đang hoằng Tông-chỉ Đạt-ma ở Tào Khê, Thần Tú Đại-sư thì xướng pháp Thiền tiệm tu ở Nam Kinh, gọi là Bắc-tông. Sau khi Lục-tổ viên tịch, Pháp-tiệm-tu của Bắc-tông ngày càng hưng thịnh, môn đồ của Thần Tú có ba vị Quốc-sư, trong đó có Phổ Tịch Thiền-sư danh giá cao nhất, từng làm Quốc-sư trải qua ba đời vua Tắc Thiên, Trung Tông và Duệ Tông. Phổ Tịch tôn Thần Tú làm lục tổ, tự xưng là thất tổ, Tông-chỉ của Tào Khê ngày càng chìm lặng, do đó đệ tử của Lục-tổ là Thần Hội Thiền-sư, phấn chấn đứng ra chỉ trích môn Tiệm tu của Bắc-tông chẳng phải chánh thống của tổ Đạt-ma, chỉ có Tông-chỉ Tào Khê mới là đích truyền.

Ngày 15 tháng giêng năm thứ 20 niên hiệu Khai Nguyên, Ngài ở Hoạt Đài (Hoạt Huyện tỉnh Hà Nam) Đại Vân Tự thiết lập Vô giá đại Hội, xác định Pháp-thống Thiền-tông do tổ Đạt-ma truyền.

Năm thứ 8 niên hiệu Thiên Hữu, một lần nữa xác định Tông-chỉ Nam-tông tại Lạc Dương, từ đó chánh thống Thiền-tông là Lục-tổ Tào Khê mới được xác định.

Thần Hội xác định Tông-chỉ là công thần của Thiền-tông mà lịch sử ít ghi chuyện này, nơi thạch động Đôn Hoàng có ghi bài “Bồ-đề Đạt-ma Nam Tông Thị Phi Luận'' do Độc Cô phái soạn, hiện nay lưu tại viện bảo tàng Pari (Pháp), trong bài này là ghi việc định Tông-chỉ của ngài Thần Hội ở Đại Vân Tự (Hoạt Đài).

Thần Hội còn có bài Hiển Tông Ký để hiển bày Tông-chỉ của Tào Khê, ngoài ra tác phẩm Chứng Đạo Ca cũng làm cùng lúc xác định Tông-chỉ. Nay Chứng Đạo Ca đổi tên là Vĩnh Gia Chứng Đạo Ca, nhưng tôi đã từng thấy một bản đời nhà Tống ghi rõ tác-giả là Thần Hội, nay trích ra mấy đoạn trong Chứng Đạo Ca để chứng tỏ :

Dựng Pháp-tràng, lập Tông-chỉ,

Rõ ràng Tào Khê là kế thừa,

Bắt đầu Truyền-đăng từ Ca-diếp, 

Hai mươi tám đời truyền từ Ấn,

Pháp-lưu Đông vào đất này,

Bồ-đề-đạt-ma làm Sơ-tổ,

Sáu đời truyền Ythiên hạ hay,

Đời sau đắc Đạo vô số kể.

Khi xác định Tông-chỉ giành chánh thống ở Hoạt Đài, bằng chứng hiệu lực nhất là việc truyền Y&Pháp, trong Hiển Tông Ký có nói : “Sau khi Thế-tôn nhập diệt, hai mươi tám vị Tổ ở Ấn-độ cùng nhau truyền Tâm-vô-trụ, đồng thuyết tri kiến của Như-lai, cho tới Tổ Đạt-ma đến Trung-quốc là Sơ-tổ, truyền Y để làm tin cho Pháp, Pháp là chỗ nương của Y, Thiền-tông lấy Y&Pháp tương truyền, ngoài ra chẳng có pháp khác. Trong truyền Tâm-ấn để ấn chứng Bản-tâm, ngoài truyền Cà-sa để đại biểu Tông-chỉ”.

Trong Nam Tông Định Thị Phi Luận có nói : “Nay Thần Hội có thiết lập Vô giá đại Hội và trang nghiêm đạo tràng, chẳng vì công đức, chỉ muốn xác định Tông-chỉ cho người học khắp thiên hạ, vì tất cả người học Đạo phân rõ thị phi”.

Than Mạt-pháp, thời ác thế,

Chúng sanh phước kém khó dạy dỗ,

Cách xa bậc Thánh tà kiến sâu,

Ma mạnh Pháp yếu nhiều oán ghét.

Vừa nghe Đốn-giáo của Như-lai, 

Liền muốn diệt cho tan rã hết.

Pháp Viên-đốn chẳng nhơn tình,

Nghi chẳng giải quyết cần phải giành,

Chẳng phải Sơn-tăng chấp nhơn ngã,

Tu hành sợ đọa hầm đoạn thường.

Theo việc tranh luận của ngài Thần Hội là muốn phá cửa Tiệm tu của Thanh-tịnh-thiền mà kiến lập cửa Đốn-ngộ của Tổ-sư-thiền vậy.

Mặc người phỉ, mặc người báng,

Lấy lửa đốt trời tự lao nhọc,

Ta nghe đồng như uống cam lồ,

Tiêu tan bỗng vào bất tư nghì.

Quán ác ngôn là công đức,

Phỉ báng ta là Thiện-tri-thức,

Chẳng vì phỉ báng nói yêu ghét,

Sao tỏ vô-sanh Từ-nhẫn-lực.

Khi ngài Thần Hội định Tông-chỉ, bị người Bắc-tông vu khống mà bị Vua đày, nên mới có lời nói trên. Trong Nam Tông Định Thị Phi Luận nói : “Nay ta hoằng dương Đại-thừa, kiến lập Chánh-pháp, khiến tất cả chúng sanh đều hay biết, đâu tiếc thân mạng !”

Mặt trời lạnh, mặt trăng nóng,

Bọn Ma chẳng thể hoại Chánh-thống.

Xe voi trên đường đang tiến tới,

Bọ ngựa đâu thể chận lại được ?

Voi lớn chẳng dạo đường con thỏ,

Đại ngộ chẳng kẹt nơi việc nhỏ.

Chớ nhìn ống hẹp bóng hư không,

Nay ta vì ông giải quyết xong.

Ngoài ra như :

“Gọi người gỗ máy lên để hỏi,

Dụng công cầu Phật lúc nào thành”.

Và

“Yêu quái trăm năm uổng mở miệng”… đều là chỉ trích môn Tiệm tu Thanh-tịnh-thiền. Xét kỹ toàn bộ Chứng Đạo Ca đều là ngài Thần Hội vì xác định Tông-chỉ mà nói ra, so với ý chỉ trong Vĩnh Gia Tập hiển nhiên chẳng đồng. Ngài Vĩnh Gia trước học Thiên Thai, lời nói trong tập còn nhiều giọng nói giống tông Thiên Thai, nên biết Chứng Đạo Ca là tác phẩm của ngài Thần Hội, có thể vì người đời sau muốn tránh sự ác cảm của Bắc-tông, nên gán tên cho ngài Vĩnh Gia mà thôi. Thiền-tông ở ngày nay gai gốc khắp đường, lý Đốn-Tiệm hỗn độn chẳng thể phân biệt, có ai kế tiếp theo ngài Thần Hội, phấn chấn khởi lên tái định Tông-chỉ của Tào Khê chăng ?  

=>> Xem tiếp