Đại Huệ ngữ lục - phần I

PHỒ THUYẾT

Sư thăng tòa đốt hương rằng : "Nén hương này thấy được thì con mắt khô, ngửi được thì bộ óc nứt. Gặp quí thì giá bằng cõi Ta-bà, gặp tiện thì rẻ hơn đồng xu. Hôm nay trước mặt Trời người đốt hương trong lư, dùng để thù đáp Pháp-nhủ của Ân-sư (Viên Ngộ)". Nói xong an tọa.

Đệ-tử thượng thủ bạch dùi rằng :

- Chúng long tượng trong Pháp-hội nên quán Đệ-nhất-nghĩa-đế... Kế đó trải qua nhiều lời giải đáp cho các Tăng tấp nập ra hỏi nhưng vẫn cón nhiều Tăng giành ra hỏi nữa, Sư cho tạm ngưng rồi nói :

- Giả sử cả Đại-địa đều nghiền thành vi trần, mỗi vi trần đều có một miệng, mỗi miệng đều đủ tướng lưỡi rộng dài, mỗi lưỡi đều đủ tướng âm thanh sai biệt, mỗi tướng âm thanh sai biệt đều có vô lượng lời nói sai biệt, mỗi lời nói đều có vô lượng lời nói sai biệt, mỗi lời nói đều có vô lượng diệu-nghĩa sai biệt. Có nạp Tăng nhiều như số bụi trần kể trên, mỗi Tăng đều có miệng như thế, có lưỡi như thế, có âm thanh như thế, có diệu-nghĩa như thế, cùng một lượt đề ra muôn ngàn vấn nạn đều khác biệt, chỉ cần Sơn Tăng tằng hắng một tiếng thì nhất thời giải đáp xong. Ngay lúc ấy còn làm thêm vô lượng vô biên quảng đại Phật-sự, mỗi mỗi Phật-sự đều cùng khắp Pháp-giới, gọi là một lỗ chân lông hiện vô lượng thần biến, tất cả Phật đồng thời thuyết Kinh, nơi vô lượng kiếp cũng chẳng tìm được bờ bến, dù được như thế đi, cho là môn đình náo nhiệt thì được, nếu dùng Chánh-nhãn mà xem thì chính là nghiệp-thức mang mang, chẳng có nguồn gốc để căn cứ. Theo cửa Thiền của Tổ-sư, một chút cũng dùng không được, huống là bày đặt văn chương để hiển lộ biện tài, chẳng những chôn vùi truyền thống Thiền-tông từ xưa nay, mà còn làm cho nạp-tăng cười bể lỗ mũi. Cho nên nói, một mảy may hệ-niệm thì rơi vào tam ác đạo, tình-thức bỗng sanh thì muôn kiếp bị trói, danh hiệu Thánh phàm đều là tiếng hư vọng. Hình tướng xấu đẹp đều là ảo sắc. Ngươi muốn tìm cầu lại thêm lao nhọc. Nếu là nhàm chán lại thành họa lớn. Thử xem Cổ-đức dạy bảo như thế. Như binh khí của nhà nước bất đắc dĩ mới đem dùng, trên bổn phận của nạp-tăng cũng không có việc này. Sơn-tăng hôm nay nói ra như thế cũng như không mộng mà thuyết mộng, trên da lành mà tự cắt làm sẹo. Kiểm điểm ra thực là đáng ăn gậy. Trong Chúng có ai đáng mặt cầm gậy hạ độc thủ chăng ? Nếu có thì xứng đáng báo được cái ơn chẳng thể báo, cùng nhau thu nhiếp sự Giáo-hoá của vô-vi. Nếu không thì lệnh này đảo ngược rồi vậy.

Sư bỗng cầm gậy lên rằng : Dùng bảo kiếm hành Chánh-lệnh. Hoàn-vũ thái bình chém si ngoan (si mê và ngoan cố). Xong, Sư hét một tiếng.

Tiếp đó, Sư kể chuyện :

Có quan Thường-thị họ Vương thăm ngài Lâm Tế, hai người cùng nhau đến Tăng-đường.

Thường-thị hỏi : Cả nhà Tăng này có xem Kinh chẳng ?

Lâm Tế đáp : Chẳng xem Kinh.

Thường-thị hỏi : Có học thiền chăng ?

Lâm Tế đáp : Chẳng học thiền.

Thường-thị hỏi : Kinh chẳng xem, thiền chẳng học. Rốt cuộc làm việc gì ?

Lâm Tế đáp : Trọn bảo họ làm Phật làm Tổ.

Thường-thị nói : Mạt vàng dù quí, vào mắt thành bệnh, lại là thế nào ?

Lâm Tế nói : "Ta nói ông chính là người tục."

Xong, Sư (Đại Huệ) nói : Lão Lâm Tế cầm một cây bảo kiếm, sức mạnh khắp vũ trụ, hoành hành khắp thiên hạ. Vô cớ bị ông Quan này đánh nhẹ một cái liền thấy băng tan ngói bể. Xin nói thử ông Quan này có gì hay ?

Nghe bài Tụng đây :

Thế, xuất thế gian việc hi hữu.

Phát minh cần nhờ người đã ngộ.

Chỉ dùng bàn tay vá áo rách,

Để chuyển Như-lai Chánh-pháp-luân.

Sư thăng tòa nói : Đại-đạo chỉ ở trước mắt, lại nơi trước mắt khó thấy, muốn biết chân thể Đại-đạo, chẳng lìa ngôn ngữ thanh sắc.

Sư giơ gậy rằng : Cái này là sắc.

Tiếp theo, Sư gõ thiền sàng rằng : Cái này là thanh. Sơn-tăng hôm nay miệng nhóp nhép là ngôn ngữ.

Vậy cái nào là Chân-thể của Đại-đạo ?

 Kế đó, Sư hét lên một tiếng rồi nói :

Tức thấy nghe này chẳng thấy nghe.

Chẳng còn thanh sắc để trình ông.

Trong đó nếu thấu vốn vô-sự.

Thể dụng không ngại phân, chẳng phân.

Nếu mà phân thì "Mưa xuống ướt trên đất, mưa tạnh mặt trời ra. Tháng thiếu hai mươi chín, tháng đủ có ba mươi". Nếu mà chẳng phân thì "Kim Cang chà lưng ông Địa một cái liền lòi xương."

Cổ-đức nói : "Một câu cuối cùng mới đến Lao-quan. Đóng chặt quan ải chẳng thông phàm Thánh". Thế nào là một câu cuối cùng ?

Sư tự nói tiếp : Chớ nên nói mơ.

Đoạn Sư gõ thiền-sàng một cái, rồi xuống tòa.

*

Sư khai-thị Chúng :

- Pháp chẳng thể kiến văn giác tri, nếu hành theo kiến văn giác tri ấy là kiến văn giác tri, chẳng phài cầu Pháp. Đã lìa kiến văn giác tri rồi thì lấy cái gì gọi là Pháp ?. Đến đây như người uống nước lạnh nóng tự biết, chỉ riêng kẻ thân chứng thân ngộ mới thấy được. Nếu người đã thật Chứng-ngộ thì khi cầm lên một sợi tóc ắt cả đại địa trong nhất thời đều được rõ ràng. Nhưng đời nay, chẳng những các sĩ phu thông minh lanh lợi mà ngay cả những kẻ thiền-giả mỗi mỗi đều có hai thứ bệnh, nếu chẳng phải hôn trầm thì là tán loạn. Hôn trầm thì đọa vào hang quỷ dưới núi đen, tán loạn thì tâm thức lăng xăng, một niệm tiếp một niệm, tiền niệm chưa dứt hậu niệm lại tương tục. Chẳng biết dưới gót chân của mọi người đều có "Một đại-sự nhân duyên" như trời che khắp, như đất hứng khắp, chẳng hôn trầm chẳng tán loạn. Khi chưa có thế giới việc lớn này đã có, khi thế giới hoại việc lớn này chẳng hoại. Thường thường các Sĩ-phu phần nhiều tâm hay tán loạn, mà hiện nay lại có một bọn Tà-sư, thấy các Sĩ-phu bị trần lao chướng ngại, tâm chẳng yên ổn, liền dạy họ thiền Mặc-chiếu, dạy họ như tro lạnh cây khô, nói làm như thế sẽ được ngưng nghỉ. Thực ra có ngưng nghỉ được chăng ? chẳng biết cái tâm như con khỉ này nếu không chết thì làm sao ngưng nghỉ được. Pháp Mặc-chiếu tà thiền này trước kia thịnh hành nơi tỉnh Phước Kiến. Khi ta mới đến Phước Kiến liền bài xích họ, vì họ làm đoạn dứt huệ mạng Phật, dù ngàn Phật ra đời cũng không cho sám hối. Trong đó có một nho sĩ tên Trịnh Thượng Minh, người rất thông minh, Phật-giáo, Nho-giáo, tất cả đều thông suốt.

Một ngày kia, ông ta đem một nén hương đến phòng ta, phẫn nộ lớn tiếng chất vấn :

"Minh có một nén hương chưa đốt, muốn thương lượng với Hòa-thượng một việc, cũng như mặc-nhiên im lặng là chỗ được ngưng nghỉ hạng nhất trong Pháp-môn, tại sao Hòa-thượng lại hết sức phỉ báng; Minh nghi Hoà Thượng chưa đến được điền-địa này, cho nên không thể tin nổi, như Phật Thích-ca nhốt mình trong phòng im lặng ba tuần lễ, há chẳng phải Phật mặc-nhiên sao ? Ba mươi hai vị Bồ-tát nói về Pháp-môn-bất-nhị, sau cùng Duy-ma-cật im lặng, Văn-thù tán thán, há chẳng phải Bồ-tát mặc-nhiên sao ? Tu-bồ-đề tĩnh tọa trong hang, há chẳng phải Thanh-văn mặc-nhiên sao ? Đế-thích gặp thấy im lặng mà rải hoa cúng dường, há chẳng phải là phàm phu mặc-nhiên sao ? Đạt-ma im lặng ngồi chín năm trong chùa Thiếu Lâm, há chẳng phải Tổ-sư mặc nhiên sao ? Lỗ-tổ thấy Tăng liền quay mặt vào tường, há chẳng phải Tôn-sư mặc-nhiên sao ? Nguyên do gì mà Hòa-thượng lại hết sức bài xích, cho Mặc-chiếu sai lầm ?".

Sư hỏi : Ông có đọc qua Trang-tử không ?

Đáp : Có.

- Trang-tử nói : Ngôn ngữ mà đầy đủ thì suốt ngày nói mà thấu Đạo, ngôn ngữ chẳng đủ thì suốt ngày nói mà thấu Vật, Đạo và Vật đến chỗ cùng tột thì ngôn ngữ hay im lặng đều chẳng thể đạt đến, chẳng phải nghĩa của ngôn ngữ và im lặng có giới hạn. Tôi cũng chưa từng xem chú giải của Quách Tượng và các nhà chú giải khác, chỉ căn cứ theo ý tôi nói trắng ra cho ông biết về cái "mặc-nhiên" này. Há chẳng thấy Khổng-tử một hôm trân trọng nói rằng : "Tăng-tử ơi, Đạo ta chỉ một mà thấu suốt tất cả". Tăng-tử đáp : "Dạ". Đồ chúng mới nghe được chữ dạ, bèn chấp chữ dạ này cùng gốc với Trời đất, nhất thể với vạn vật, khiến cho đức của Vua được vượt trên Đế Nghiêu, Đế Thuấn; khiến tướng quân thừa tướng, xây nước dựng nhà, cho đến đưa tay bước chân đều chẳng ra ngoài một chữ dạ này, nhưng kỳ thật thì không dính dáng gì cả. Ông đâu có biết cái Đạo-lý này ! ấy là ngôn ngữ của Tăng-tử đầy đủ, ngôn ngữ của Khổng-tử đầy đủ. Đồ-chúng chẳng lãnh hội được, lại hỏi tại sao vậy ?. Tăng-tử thấy họ lãnh hội chẳng được, bèn hướng vào nghĩa thứ nhì mà trả lời rằng : "Đạo của Khổng-tử chẳng thể không nói, cho nên nói : "Đạo của Khổng-tử chỉ là Trung và Thứ mà thôi" (Trung là trung thành đối với cấp trên, Thứ là khoan hồng đối với cấp dưới, và đối với mọi người đều phải trung-thứ như vậy).

Nói tóm lại, Đạo và Vật đến chỗ cùng tột chẳng ở trên ngôn ngữ, cũng chẳng ở chỗ im lặng; ngôn ngữ chẳng thể đạt đến, im lặng cũng chẳng thể đạt đến. Lời của ông còn chưa khế hợp với ý của Trang-tử, huống là muốn khế hợp với ý của Tổ Đạt-ma và Phật Thích-ca ư ? ! ông muốn lãnh hội cái nghĩa "Chẳng phải ngôn ngữ, im lặng có giới hạn" của Trang-tử không ? Ấy tức là Tổ Vân Môn cầm cây quạt lên nói : "Cây quạt nhảy lên cõi Trời, đụng nhầm lổ mũi Đế-thích, đánh một gậy cho con Lý Ngư trong biển, thì mưa xuống tầm tả". Ông nếu lãnh hội được lời nói của Vân Môn, tức là lãnh hội được lời nói của Trang-tử, lời nói của Tăng-tử và lời nói của Khổng-tử vậy".

Minh ngay đó bít miệng.

Sư nói : "Ông tuy bít miệng mà tâm còn chưa phục, nhưng do đó được biết người xưa quyết định chẳng ngồi chỗ mặc-nhiên là đã rõ ràng rồi. Ông vừa nói Phật Thích-ca tự nhốt mình trong phòng và Duy-ma-cật mặc nhiên v.v... Ông hãy xem thuở xưa có một vị Pháp-sư Tăng Triệu, lấy chỗ vô ngôn thuyết ấy nói ra cho người biết. Thích-ca nhốt kín trong phòng, Duy-ma-cật im lặng, Tu-bồ-đề tĩnh tọa trong hang, Đế-thích tuyệt thính rãi hoa cúng dường, ấy đều là Lý với Chân-tánh dung hợp, nên miệng do đó mà im lặng, đâu phải chẳng có biện tài, vì biện tài không thể nói được, đây là Lý với Chân-tánh thình lình gặp nhau, bất giác đạt đến chỗ không thể nói được. Mặc dù im lặng mà tiếng nói như sấm sét ! nên mới nói : Đâu phải chẳng có biện tài, vì biện tài không thể nói được vậy. Ở đây thông minh và biện tài của thế gian một chút cũng không dùng được, đến được chỗ này mới là chỗ buông thân xả mạng, cảnh giới này phải tự chứng tự ngộ mới được. Cho nên kinh Hoa Nghiêm nói :

"Cung điện Như-lai chẳng phương sở, kẻ ngộ tự nhiên ở trong đó".

Đây là Pháp-môn đại giải thoát của chư Thánh, vô lượng vô biên, vô đắc vô thất, vô mặc vô ngôn, vô khứ vô lai, mọi vật như vậy, mọi nơi như vậy, niệm niệm như vậy, pháp pháp như vậy, chỉ vì chúng sanh căn tánh ngu độn, chẳng đạt đến cảnh giới Thánh-hiền Tam-giáo, nên phân biệt cái này cái kia, mà chẳng biết cảnh giới này quảng đại mênh mông, lại hướng vào trong "núi đen hang quỷ" mặc-nhiên tĩnh tọa, nên bị các bậc Thánh xưa mắng rằng : "Mặc-chiếu là hố sâu của giải thoát, đó là nơi đáng sợ hãi ! nếu nhìn theo Mắt-đạo, tức là ngồi trong núi đao rừng kiếm, chảo dầu sôi, lò lửa than". Những Pháp-sư Giáo-môn còn không bị mắc kẹt vào chỗ mặc-nhiên, huống là hành giả tham Tổ-sư-thiền ! mà lại cho rằng : "Hễ mở miệng là sai, kỳ thật không dính dáng gì cả".

Minh bất giác đảnh lễ, Sư nói : "Ông tuy đảnh lễ, nhưng còn có việc chưa xong".

Đến buổi tối Minh vào phòng, Sư hỏi : "Tuổi ông năm nay bao nhiêu ?".

Đáp : "Sáu mươi bốn".

Sư lại hỏi : "Sáu mươi bốn năm trước, ông từ đâu đến nhà họ Trịnh đầu thai ?"

Minh bít miệng. Sư cầm cây gậy đuổi ra. Hôm sau lại đến phòng nói : "Sáu mươi bốn năm trước chưa có Minh, tại sao Hòa-thượng hỏi Minh từ đâu đến ?"

Sư nói : "Sáu mươi bốn năm trước chẳng lẽ đã ở nhà họ Trịnh ? Nay trước mắt cái biết được nghe Pháp, thuyết Pháp sáng tỏ rõ ràng này lúc chưa sanh là ở chỗ nào ?"

Minh đáp : "Không biết".

Sư nói : "Ông đã không biết tức là Sanh-đại. Một đời chỉ được trăm năm, trăm năm sau ông muốn bay ra khỏi Tam-thiên-đại-thiên-thế-giới này, là phải đợi ông vào hòm rồi mới được, đến lúc ấy tứ Đại ngũ Uẩn nhất thời tan rã, có mắt không thấy vật, có tai không nghe tiếng, cái tâm bằng khối thịt này (bộ não) chẳng thể phân biệt được, cái thân mà lửa đốt, dao chém cũng chẳng biết đau, đến lúc ấy cái sáng tỏ rõ ràng này lại đi về đâu ?"

Đáp : "Minh cũng không biết".

Sư nói : "Ông đã không biết tức là Tử-đại. Cho nên nói vô thường nhanh chóng, sanh tử sự đại tức là lý này vậy. Ở chỗ này dẫu có thông minh cũng chẳng dùng được, có trí nhớ cũng chẳng dùng được. Tôi lại hỏi ông : Ông bình thường hay làm đủ thứ văn chương, đến lúc lâm chung lấy câu văn nào để đối phó với sanh tử ? phải biết rõ ràng chỗ sanh từ đâu đến, chết đi về đâu mới được, nếu không tức là kẻ ngu" (Ngài Trung Phong nói : "Dẫu cho biết chỗ đến chỗ về, nhưng cần phải tự chứng ngộ mới được").

Đến lúc ấy Minh mới khâm phục, mới biết chỗ mặc-nhiên và vô ngôn thuyết ấy, tất cả đều sai lầm, bèn ra sức tham cứu, chẳng bao lâu được khai ngộ.  

*

- Huỳnh Đức Dụng hai anh em đến chùa thiết Trai cúng dường thỉnh Sơn-tăng phổ thuyết, xiển dương tông-chỉ để đền ơn Phật. Nhưng gọi cái gì làm tông-chỉ ? Lại tông-chỉ làm sao xiển dương ? Thời đại gần đây, Phật-pháp suy yếu, Tà-sư thuyết pháp như Hằng-sa, mỗi mỗi tự lập Môn-phái, bày đặt các việc kỳ lạ, xoay vòng nén bóp, làm mê hoặc kẻ hậu học, bọn này rất nhiều. Kẻ tham-thiền đã không đủ đủ Pháp-nhãn để chọn lựa mà người làm thầy lại Đạo-nhãn không sáng cho nên mới xảy ra việc như thế.

Trước kia ta với Nguyên Chiêu không quen biết, thấy bài Tựa của ông trong phẩm Phạm Hạnh (kinh Hoa Nghiêm) tự nói ở nơi Phẩm Phạm Hạnh có chỗ ngộ nhập. Lúc ấy ta biết ông ấy chỉ ngộ được Vô-phạm-hạnh mà thôi, lại bị Tà-sư ấn chứng cho là Triệt-ngộ, nên nghĩ nếu gặp sau này ta sẽ tận sức cứu ông ấy. Đến khi gặp ở Trường-Lạc, ta liền nói với ông ấy rằng : "Cái của ông ngộ chính là cái mà ngài Vĩnh Gia nói đoạn diệt không, phế nhân quả, mênh mông mịt mù, chiêu tai hoạ mà thôi". Rồi ta lấy phẩm Phạm Hạnh để chứng minh chỗ sai của ông ấy rằng : "Kinh nói : Nơi thân vô sở thủ, nơi tu vô sở trước, nơi pháp vô sở trụ, quá khứ đã diệt, vị lai chưa đến, hiện tại không dừng, chẳng kẻ tác nghiệp, chẳng kẻ thọ báo, đời nay chẳng lay động, kiếp kia chẳng biến đổi. Vậy trong đó lấy pháp gì gọi là Phạm-hạnh, Phạm-hạnh từ đâu mà đến, thuộc về của ai, bản thể là người nào, do ai làm ra, ấy là có hay là không, là sắc hay phi sắc, là thọ tưởng hành thức hay phi thọ tưởng hành thức ? Quán xét Pháp-phạm-hạnh bất khả đắc như thế mà lại suy diễn cho rằng rằng Vô phạm hạnh là Chân-phạm-hạnh, ấy là phỉ báng Đại-bát-nhã, vào Địa-ngục như tên bắn".

Ta còn nói thêm với ông ấy rằng : "Hiện nay bọn Tà-sư mỗi mỗi đều tự nói đắc Vô-thượng Bồ-đề. Mỗi mỗi đều bày đặt dị đoan để lừa gạt kẻ kia người nọ, đem nhân duyên nhập đạo của Cổ-đức vọng tự bày đặt, hoặc cho im lặng vô ngôn vô thuyết là việc trước không kiếp, hoặc dạy người ngưng nghỉ đi, ngưng nghỉ đồng như gỗ đá; lại còn sợ người ta nói "Ngồi trong hang quỷ dưới núi đen" nên dùng lời của Tổ-sư dẫn chứng rằng : "Vì liễu-liễu thường tri nên ngôn ngữ chẳng thể đến". Vậy khi ngưng nghỉ đến như gỗ đá nếu chẳng phải tối mà vô tri thì lại tinh lịch lịch, đi đứng ngồi nằm luôn luôn tự trói. Dạy người tu hành như thế, nói lâu ngày sẽ tự ngộ Bản-tâm; hoặc cho lìa bỏ tình thức trần lao, lấy chẳng lập hang ổ làm cửa nẻo; phàm Công-án của người xưa vừa đề ra thì hiểu liền hoặc là thầy hỏi "Chẳng phải tâm, chẳng phải Phật, chẳng phải vật, ông làm sao hiểu ?" liền đáp : "Hoà-thượng hãy tỉnh tỉnh đi !", hoặc nói : "Hoà-thượng đi đâu đấy", hoặc nói : "Không thể mũi tên lại thêm nhọn", hoặc nói : "Lừa gạt bao nhiêu người" hoặc đề lại một lần "Chẳng phải tâm, chẳng phải Phật, chẳng phải vật". Phàm hỏi về nhân duyên của người xưa đều hướng ngay chỗ để khởi mà thừa nhận, hướng ngay chỗ lửa nhoáng điện chớp mà hiểu, Thầy vừa đề xong trò cũng hiểu xong. Phàm có sở hỏi đều chẳng thọ nhận gọi là giải thoát tự tại, được đại an lạc.

Hoặc cho "Tam-giới Duy-tâm, vạn pháp Duy-thức" làm chủ, lấy lời có chỗ tương tự của người xưa để chứng minh, cho mắt thấy tai nghe là chỗ đắc lực. Phàm chỗ thông vào đều cho thấy vật mà ngộ, nghe tiếng mà ngộ. Phàm có thi thiết đều bắt chước chỗ tương tự của người xưa.

Phàm gặp người hỏi, chỉ dính mắc chỗ câu hỏi mà đáp gọi là "Ngay đó hợp nghĩa vô sanh," gọi là "Miên mật chẳng đọa tình trần." Ví như Tăng hỏi Cổ-đức : "Thế nào được ra khỏi Tam-giới ?," thì nói : "Đem Tam-giới lại đây để ta ra cho," hoặc nói : "Gọi là cái gì là Tam-giới ?" hoặc nói : "Hiểu được chỗ hỏi của Tăng này thì ra Tam-giới cũng chẳng khó". Hoặc như Tăng hỏi Pháp Nhãn : "Thế nào là một giọt nước của Tào Khê," thì đáp rằng :"Là một giọt nước của Tào Khê." Còn như Huệ Siêu hỏi Hòa-thượng : "Thế nào là Phật ?" thì đáp rằng : "Ông là Huệ Siêu". Dẫn chứng những lời như thế cho là toàn đúng hay toàn chẳng đúng.

Còn luận về Công-án : "Ngài Dược Sơn lúc đêm thị Chúng rằng : "Ta có một lời nói đợi khi trâu đực đẻ con thì nói với ngươi." Rồi có Tăng ra thưa rằng : "Trâu đực đã sanh con rồi, chỉ là Hòa-thượng không nói." Dược Sơn rằng : "Đốt đèn lên". Tăng ấy liền trở về trong Chúng. Sau này ngài Pháp Đăng ra nói rằng : "Ấy là sanh trâu đực hay trâu cái ?". Lại tự đáp rằng : "Sanh đôi."

Khi bọn họ thương lượng, cũng cho là hiểu ngay lời đó hợp nghĩa-vô-sanh, giải thích bậy rằng : Ngài Dược Sơn nói Ta có một lời nói đợi khi trâu đực sanh con, ấy tức là đã nói ra rồi, cho nên Tăng này lãnh hội được liền ra nói Trâu đực đã sanh con rồi chỉ là Hòa-thượng không nói, cho là rất miên mật, chẳng lộ kiếm bén. Cho đến : Ngài Pháp Đăng rằng : "Ấy là sanh trâu đực hay trâu cái ?," tự đáp rằng : "Sanh đôi", lời ấy chẳng có chút thiếu dư, Phật nhãn cũng nhìn không thấy." Đem lời này cho là dùng đúng phá đúng, chẳng lộ kiếm bén, chẳng cần phí sức.

Lại nữa, như : "Cổ-đức chỉ một cục đá hỏi người học rằng : "Cục đá này ở trong Tâm hay ở ngoài Tâm ?". Đáp rằng : "Ở trong Tâm." Cổ-đức nói : "Sao ông chấp trước quá, để cục đá ở trong Tâm ?" Bọn họ thương lượng rằng :"Chẳng nên dùng trong với ngoài để đáp. Nếu dùng trong, ngoài để đáp thì pháp có chút thừa rồi. Nên đáp : "Tốt lắm một cục đá", hoặc đáp :"Lãnh thọ lời hỏi này," hoặc đáp : "Gọi cái gì làm một cục đá ?", hoặc đáp : "Dạ, dạ", hoặc đáp : "Ở trước Pháp-đường," hoặc đáp : "Tạ Sư khai-thị", hoặc đáp : "Hoà-thượng còn biết mắc cỡ chăng ?" v.v.v... Phàm đáp những lời như thế chỉ dùng một câu bao gồm tất cả, gọi là miên nật, gọi là chẳng sai chạy.

Bọn họ rất nhiều kiến-giải như thế, hoặc cho là tất cả ngôn ngữ đều không dính dáng. Phàm khi vừa nghe đề ra thì hai mắt mở lớn, giống như con nít bệnh tâm thần thấy ma thấy quỷ vậy. Chỉ ở nơi nhướng mày ngó nhìn mà lãnh hội. Lại lấy lời của người xưa dẫn chứng bậy rằng : "Chẳng ngó nhìn tức sai lầm. Muốn suy lường thì kiếp nào mới được ngộ. Hễ khi nghe đề ra thì cần phải dùng mắt ngó nhìn." Chỉ lấy lời của người xưa nhắc lại một lần, gọi là chẳng lọt vào lời nói, cũng như những lời "Cây bách trước sân", "Rữa chén bát đi", "Ba cân mè"..., nếu qua được một cái thì tất cả đều qua được, chẳng cần phí sức; so với ánh sáng của lữa nhoáng, điện chớp chỉ thêm được một cái nhướng mày nháy mắt mà thôi. Bọn này thật là phỉ báng người xưa biết bao !

Sư khai-thị Chúng rằng :

- Người xưa nói : "Đại-trí không phân biệt, Đại-dụng không Lý-sự, như Mặt-trăng hiện nơi ngàn sông, như làn sóng tùy theo dòng nước". Ngưng cái nào là cái không phân biệt của Đại-trí, cái nào là cái không lý sự của Đại-dụng ? Có phải hỏi một đáp mười, biện tài như suối chảy là Đại-trí chăng ? Có phải thô ngôn với tế ngữ đều quy đệ-nhất-nghĩa" hay là "lật ngã thiền-sàng, hét tan Đại-chúng," hoặc là "quay đầu bỏ đi, do dự liền đánh" v.v... Là Đại-trí chăng ? Nếu mà kiến giải như thế chớ nói làm một ông Tăng, muốn làm nô lệ dưới cửa ông Tăng cũng còn chưa thể được. Thiện-tri-thức ! kẻ thực chứng thực ngộ mà đối với Đại-pháp còn chưa sáng tỏ, khi dạy người vẫn khó tránh khỏi đem cái chỗ tự chứng, tự ngộ của mình để dạy bảo người, làm mù mắt người, huống là kẻ chưa chứng ngộ, học lời nói của người khác, làm mù mắt người là điều chắc chắn vậy. Việc này rất là khó. Người đại căn khí đến chỗ này còn không có chỗ để đặt chân, huống là bọn ma tiểu căn vô tri, làm sao dám mở miệng khoa trương bậy bạ ?. Các ông thử suy nghĩ kỹ xem trong tâm mình thực đến chỗ bất nghi (triệt ngộ) chưa ? Nếu thực chưa đến mà ta lại thả cửa cho qua, làm như vậy là tạo tội Địa-ngục. Nên biết Thí-chủ mười phương đem hạt gạo cọng cải cúng dường các ông là muốn các ông Đạo-pháp thành tựu, đồng đến Phật-thừa. Nếu các ông chỉ cầu phước báu đời sau, Đạo-pháp không thành, thì làm sao tiêu được ? Các ông đã quyết tâm kế thừa cửa Thiền này cần phải tâm-cảnh nhất như mới có ít phần tương ưng. Chớ nên nghe ta nói vậy liền nhắm mắt, bộ dạng như kẻ chết, cho là tâm-cảnh nhất như, bày đặc như vậy làm sao được ?! Các ông muốn chân thật đến chỗ tâm cảnh nhất như, đem thức thứ tám một dao cắt dứt, chỉ giữ nghi-tình, ngoài ra đều chẳng màng đến.

Hòa-thượng Nham Đầu có nói : "Vừa có sở trọng (đắc) liền thành hang ổ". Các ngươi suốt đời tham-cứu việc này, kẻ vô-sở-đắc thì khỏi nói rồi, nhưng trong đó nhiều người cứ ngồi trong hang ổ, suốt đời không ló đầu ra cũng không biết quấy. Có kẻ thì ở trên lời nói của Cổ-đức được chút mùi vị, đem ngữ cú kỳ diệu làm hang ổ; có kẻ thì trong Kinh-giáo nghĩa cú được mùi vị, lấy Kinh-giáo làm hang ổ; Có kẻ thì trên Công-án cổ nhân được mùi vị, đem những lời nói vấn đáp thưởng phạt của Cổ-nhân làm hang ổ; có kẻ thì trên tâm tánh mình được mùi vị, lấy "Tam-giới duy Tâm, vạn pháp duy Thức" làm hang ổ; có kẻ thì ở chộ nín lặng vô ngôn vô thuyết được mùi vị, đem bê tai nhắm mắt ngồi trong hang quỷ chẳng lay động làm hang ổ; có kẻ thì trong việc ứng dụng hàng ngày được muì vị, đem nhướng mày nháy mắt nhắc nhở Tỉnh-giác làm hang ổ; có kẻ nói pháp chẳng ở trên lời nói, chẳng ở trên Tình-thức, chẳng ở chỗ cử chỉ động tác, nhận lầm nghiệp-thức là Phật-tánh, ở đây được mùi vị, đem đánh đá lửa, ánh sáng điện chớp làm hang ổ. Những cái hang ổ nói trên đều là do được mùi vị mà có sở trọng. Nếu người không có khí phách Đại-trượng-phu, cứ theo chỗ sở trọng của mình cho là kỳ lạ, huyền diệu, yên ổn cảnh giải thoát, chẳng tự biết quấy. Cứ chấp cái tư tưởng như thế dẫu cho Phật ra đời cũng cứu không nổi. Trong Giáo-môn gọi là si-ám-hoặc (hoặc : mê hoặc). Tại sao vậy ? Vì si nên chấp tà làm chánh, vì ám nên đọa nơi sở trọng mà chẳng thể lay động. Nếu ở nơi Tâm vô-sở-khởi, ở nơi Pháp vô-sở-trụ thì tự nhiên vô-sở-trọng. Vô-sở-trọng thì vô dục vô y, nơi pháp tự tại.

Hôm nay các ông muốn công phu được tương ưng cũng không khó, chỉ cần ở nơi tâm bình đẳng vô sở nhiễm trước. Thế nào là nhiễm trước ? Cũng như sanh khởi chúng sanh tưởng Phật tưởng, thế gian tưởng, xuất thế gian tưởng, cầu xuất ly tưởng, cầu Phật-trí tưởng v.v... đều gọi là nhiễm trước. Nếu đang khi tâm nhiễm trước muốn khởi mà chưa khởi, dũng mãnh tinh tấn một cái nhảy ra, thì Tâm này sáng tỏ độc thoát, vừa cảm thấy như vậy liền chuyển hướng lên trên thì tự nhiên nơi nào chỗ nào cũng đều hiển bày sáng tỏ. Được đến chỗ điền-địa này rồi cũng không được màng đến, nếu màng đến thì có sở trọng, vừa có sở trọng thì tâm này bị xì hơi. Như thế chỉ gọi là tâm xì hơi chẳng gọi là tâm bình đẳng. Nói bình đẳng là thiện với ác đẳng, thuận với nghịch đẳng, lý với sự đẳng, phàm với Thánh đẳng, hữu lượng với vô lượng đẳng, thể với dụng đẳng... cái đạo lý này chỉ có kẻ chứng mới biết. Các ngươi nếu chưa chứng thì phải tự chứng lấy. Chứng rồi mới được gọi là chân xuất gia. Nếu tự tâm chưa chứng mà hướng ngoài tâm thủ chứng, ấy gọi là kẻ xuất gia ngoại đạo, chẳng thể làm hạt giống Phật.